Toka Te Manawa
Ko te nahuatl He reo Yuto-Nahua, Yuto-Aztec ranei - ingoa o te reo o te emepaea nui o Mehiko i mua o te Hapanihi-Amerika ki te Raki–, e korerohia ana i Mexico e te miriona me te hawhe tangata.
Koinei te reo taketake me te nuinga o nga kaikorero i te motu, ka tohatohahia i roto i nga rohe e rima: Guerrero, Puebla, Hidalgo, San Luis Potosí me Veracruz.
E toru nga momo reo o Nahuatl: Central Nahuatl, Western Periphery me East Nahuatl, ia ia e tino nui ana nga whakatutukitanga, i tukuna ki nga whakatupuranga hou i runga i te huarahi e waia ana.
I tenei wa e kiia ana ko nga taonga tuku iho a nga iwi o mua o te Hispanic me te tiaki i a ia ka ngana ki te tuku i tetahi tikanga ki nga tikanga tuku iho me te rapunga whakaaro o roto, me tetahi huarahi ki te maarama ki te iwi Mexico hei kawanatanga i e noho tahi ana nga ahurea rereke.
- Pānuihia hoki: Nga kupu Nahuatl (me nga tikanga)
Nga ahuatanga Nahuatl
Ko te Nahuatl he reo takotoranga o te momo whakahiato, ara, ka hangaia ana kupu mai i te pakiaka mono, i te bisyllabic ranei. He whakaaturanga rite me etahi atu reo uto-Aztec, penei i te hirahira o te kaupapa kaupapa-mahi-kaupapa, ahakoa i roto i te Nahuatl aronui, ko te ota o nga kupu he tino koreutu.
Kaore i te rereke i nga reo Indo-Europe, kaore a Nahuatl e wehewehe i nga kupu i waenga i nga ingoa ingoa, kupu ahua, me nga kupu mahi, a hei utu mo nga kupu whakarite, he panui tona.
He tauira o nga nane kei Nahuatl
- Na´at le baola paalen: Ken xi iken si yaan jun tul joy kep K´eenken tu beelili.
Whakautu: Xuux.
Kaua e whakapae koe, e tama! Mena ka tuaina e koe he wahie, ma te poaka tino mangere koe e rapu.
Whakautu: Te honikoma.
- Za zan tleino Tepetozcatl quitoca momamatlaxcalotiuh
Whakautu: Papalotl.
Na roto i te raorao, he karakara, ka pupuhi ia ki te pakipaki i ona ringa penei i te tangata e maka ana i nga totara
Whakautu: Te purerehua.
- Tirohia tosaasanil, tirohia tosaasaanil Tirohia ichpokatsin iitlakeen melaak pistik
Whakautu: Tomatl.
Kaore ano koe kia mohio: ko wai te kotiro he huipil piri?
Whakautu: Te tomato.
- Wi'ij to jalk'esa'al, na'aj to jáala'al
Whakautu: Ch’óoy
Kei te hiakai ratou ki a ia. Katoa ka utaina e raatau
Whakautu: Te peere
- Chak u paach, sak u ts'u ’.
Whakautu: Raabano wa lis.
Tuhinga o mua. I roto i te uha.
Whakautu: Rarihi.
- Wa na'atun na'ateche 'na'at le ba'ala': Jump'éel ts'ool wukp'éel u jool
Whakautu: Puna.
Whakaarohia te teka: E whitu nga poka, he paukena kotahi
Whakautu: Te upoko.
- Nochita kwak kiawi, Notlakeenpatla
Whakautu: Tepeetl.
He koroua e tino ora ana, i nga wa katoa e ua ana, ka huri kakahu ia
Whakautu: Te puke.
- San tlapa: nas tepatetl
wa: lki: sah michpe: petla: mih
Whakautu: á: yutlí.
Koinei tetahi o o korero e pa ana ki a koe
Ma te pakaru noa i te toka kohatu
Kei te puta nga tauira
Whakautu: Te paukena.
- Se: tosa: sa: ne: l, se: tosa: sa: ne: l
ma: s san ka: non niwa: le: wa,
wan xpapalo ro: n nikpia
Whakautu: ma: ngoh.
Haere mai ki te wahi e haere atu ai ahau,
Tukuna aku tarau
Ka mitimiti i taku
Whakautu: Ko te mango.
- Sa: sa: ni: l!
-te: ntetl!
Ipan se: tlakomohle miakeh michpe: petla: meh
Whakautu: a: yohyo: hle
-Takahi!
I runga i te mania
He maha nga tauira
Whakautu: Te purapura paukena.
Parateko me te whakautu whakautu-roto
- Zazan tleino, cuatzocoltzin mictlan ommati. Aca quittaz tozazaniltzin, tla ca nenca apilolli, ic atlacuihua
He aha te cantarillo de palo e mohio ana te rohe o te hunga mate? Ko te oko ki te utu wai.
- Zazan tleino, chalchiuhteponaztli, nacatica cuitlalpitoc. Aca quittaz tozazaniltzin, tla ca nenca nacochtli.
He aha te teponaztli o te kohatu tuuturu e whitikiria ana e te kikokiko kikokiko? Ko te taringa taringa i hangaia ki te kohatu utu nui, ka kuhua ki te taringa.
- Zazan tleino, icuitlaxcol quihuilana, tepetozcatl quitoca. Aca quittaz tozazaniltzin, tla ca nenca huitzmalot.
He aha te mea ka tika na te raorao, a ka kokiri tona kopu? Koinei te ngira ka tuia e koe, ka mau ki te miro unu.
- Zazan tleino, xoxouhqui xicaltzintli, momochitl ontemi. Aca qittaz tozazaniltzin, tla ca nenca ilhuicatl.
He aha te hue kikorangi, ka whakatokia ki te kānga tunu, e kiia ana ko momochtli? Koinei te rangi, e wharikitia ana e nga whetu.
- Haere tonu: Nga taumahatanga uaua (me to whakautu)